با توجه به روایاتی که نقل شد جای این سوال است با توجه به اینکه بر اساس تقویم قمری اول سال ماه محرم معرفی شده است، چرا امامان معصوم (علیهم السلام) ماه رمضان را اول سال معرفی فرمودند؟!

برای پاسخ به این سوال سزاوار است، که قدری در خصوصیت و جایگاه ماه رمضان در بین ماه های دیگر درنگ و تأمل شود، تا اینکه رابطه بین این روایات را با ابتدای سال بهتر درک نماییم.
با توجه به روایات بیشماری که در خصوص جایگاه و اهمیت ماه رمضان نقل شده است می توان این چنین بیان داشت که؛ این ماه در بین ماه های سال از ارزش و مرتبه ای والا بر خوردار است؛ کما اینکه در روایتی این چنین نقل شده است: «شَهرُ رَمَضان سَیِّدُ الشُّهُورِ وَ لَیلَةُ القَدرِ سَیِّدَةُ اللَّیالى.» [3] ماه رمضان سرور ماه هاست و شب قدر، سرور شب ها.»
در عظمت و بزرگی این ماه همین بس که بر اساس روایات اسلامی شبی در آن نهفته است که خدای متعال آن را برتر از هزار ماه معرفی نموده است. شیخ طوسی در کتاب خود از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله) این چنین نقل می کند: «به تحقیق که ماه مبارک رمضان فرا روی شماست، آن ماهی که خداوند روزه آن را بر شما واجب نموده است. در این ماه درهای بهشت گشوده می شود و شیطان را به غل (و زنجیر) می کشند؛ در آن، شب قدر است که برتر از هزار ماه است؛ و محروم کسی است که (از فیوضات آن شب) محروم مانَد.» [4]

معنای آغاز سال، معنای اعتباری و قراردادی

در جواب سوال مطرح شده می توان این چنین بیان داشت که این آغاز می تواند یک قرارداد اعتباری باشد، به این معنا که شروع زمان و سال به معنای یک صورت تکوینی و زمانی خاص نیست، تا اینکه گفته شود تنها همان ماه و زمان آغاز سال است، بلکه این آغاز از جمله امور اعتباری است که به خاطر تعدد معانی و اعتبار های گوناگون شکل گرفته است.
بر اساس این مطلب می توان این چنین گفت هر ماه و روزی می تواند به اعتبار خاص سر آغاز سال و یا پایان سال باشد؛ کما اینکه ایرانیان باستان آغاز سال را، روز نخست ماه فروردین می شناسند و عرب ها روز اول محرم را آغاز سال می دانند و مسیحیان نیز روز میلاد حضرت مسیح را آغاز سال قرار داده اند. [5] و در خصوص جامعه امروزی نیز شاهد هستیم آغاز سال تحصیلی متفاوت است؛ کما اینکه در ایران اول مهر آغاز سال تحصیلی قرار داده شده است.

ماهی برای یک شروع دوباره

از آنجا که بر اساس روایات اسلامی شب قدر در ماه مبارک رمضان قرار دارد و در این شب، تقدیر یک سال برای انسان نوشته می شود می توان این چنین بیان داشت؛ بعد از مشخص شدن تقدیر یک ساله در این شب، سال هر شخص شروع می شود. در واقع هر انسان، بعد از رقم خوردن تقدیر در شب قدر، سال جدیدی را در پیش روی خود مشاهده می کند: «حم، وَ الْكِتابِ الْمُبینِ، إِنَّا أَنْزَلْناهُ فی  لَیْلَةٍ مُبارَكَةٍ إِنَّا كُنَّا مُنْذِرینَ، فیها یُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكیمٍ» [سوره دخان، آیات 4-1]
و اما داشتن سالی نیکو و پر از خیر و برکت در گرو نوع عملکرد انسان در این ماه رحمت و ضیافت الهی است. به هر اندازه انسان بتواند در این مدت در تربیت روح و روان خود کوشا باشد، برگ برنده بیشتری را در دست خواهد داشت.

آغازی برای عبادات

سید بن طاووس (م 664ق) در خصوص سوال مطرح در ابتدای مطلب این چنین می نویسد: بدان که من روایات را درباره ی این که محرم، آغاز سال است یا ماه رمضان؟ مختلف یافتم لیکن آنچه از عمل از علمای بزرگ و معتبرمان و تألیفات علمای گذشته دریافتم این است که به طور مشخص، آغاز سال «ماه رمضان» است. شاید ماه روزه (رمضان) آغاز سال در خصوص عبادات اسلامی باشد و محرم آغاز سال در خصوص تاریخ و کارهای مهم مردم. [6]

کلید آزادی انسان از آتش جهنم

1-ورع و پرهیز کاری: زیباترین و برترین کاری که تأثیر مستقیم در سرنوشت انسان  دارد و می تواند موجب برخوردار شدن از یک آغاز خوب در سال جدید باشد، تقویت قوه تقوا و پرهیزکاری  است. ورع و پرهیزکاری از آنچنان اهمیتی برخوردار است که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله و سلم) در خطبه شعبانیه آن را از جمله برترین کارهای ماه مبارک رمضان معرفی می فرماید.
در منابع روایی نقل شده است: روزی امام علی (علیه السلام) سوالی بسیار مفید و زیبا را از محضر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله و سلم) می پرسند، حضرت به پیامبر اکرم (صلی الله و علیه و آله) فرمودند: «اى پیامبر خدا! برترینِ کارها در این ماه چیست؟ فرمود: «اى ابو الحسن! برترینِ کارها در این ماه، پرهیز از حرام هاى الهى  است.» [7]
2-دستگیری و نیکی به نیازمندان و ایتام: از جمله کارهای بسیار زیبا و ارزشمندی که موجب جلب رحمت و کرم الهی می شود، نیکی و احسان به دیگران بخصوص به قشر آسیب پذیر جامعه یعنی ایتام و مستمندان است.
این کار زیبا و اخلاقی علاوه بر اینکه در آیات متعددی مورد سفارش و تأکید خدای متعال بوده است،[8] در خطبه شعبانیه نیز از جمله سفارش های مورد پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله و سلم) به حساب می آید. [9]
3-توبه و استغفار: از جمله زیباترین و با ارزش ترین کارها در فرصت باقی مانده در ماه مبارک رمضان، توبه و استغفار از گناه و کارهای زشت و غیر اخلاقی است.
خداوند متعال در خصوص لزوم توبه و استغفار در قرآن کریم می فرماید: «و گفتم: از پروردگارتان آمرزش بخواهید كه او همواره آمرزنده است. [تا] بر شما از آسمان بارانِ پى در پى فرستد و شما را به اموال و پسران، یارى كند و برایتان باغ ها قرار دهد و نهرها براى شما پدید آورد.» [نوح/12-10] 
در خطبه شعبانیه اهمیت و ارزش استغفار در ماه رمضان این چنین بیان می شود: «ای مردم! به درستی که جان های شما در گرو اعمال شماست؛ پس با استغفار آزادش کنید و پشتهای شما از گناهانتان سنگین است، پس به طول دادن سجود، آن را سبک سازید و بدانید که خدا به عزّت خود سوگند یاد کرده است که نمازگزاران و سجده  کنندگان را عذاب نکند و آنها را به آتش جهنّم در روز قیامت نترساند.» [10]
4-دعا و مسئلت از خدای متعال: در اهمیت و ارزش دعا خدای متعال می فرماید: «قُلْ ما یَعْبَوُا بِكُمْ رَبِّی لَوْ لا دُعاوُكُم؛ [سوره فرقان، آیه77] بگو: اگر خواندن- دعا و عبادت- شما نباشد پروردگار من به شما اعتنا و عنایتى نكند».
در اهمیت و ضرورت دعا نیز در خطبه شعبانیه این چنین نقل شده است: «و دست های خود را در اوقات نماز به دعا بلند کنید که آن هنگام بهترین ساعت ها است. خدا در این ساعات با رحمت به سوی بندگانش نظر می فرماید، هرگاه با او مناجات نمایند جواب می دهد و هرگاه او را ندا کنند لبیک می گوید و هرگاه او را بخوانند اجابت می کند.» [11]

سخن آخر:

در این ماه رحمت و ضیافت الهی از خدای متعال مسئلت می نمایم، که سال جدید را برای ما بهترین سال عبادت و بندگی خودش قرار دهد.

پی نوشت ها:
[1].  إقبال الأعمال (ط - القدیمة): ج 1، ص86.
[2]. الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد: ج 1، ص14.
 [3].كنز الفوائد: ج 2، ص237.
[4]. تهذیب الأحكام (تحقیق خراسان): ج 4، ص152، ح422.
[5]. مراقبات ماه رمضان، محمد مهدی ری شهری: ص14.
[6]. الاقبال: ج1، ص32.
[7]. عیون أخبار الرضا علیه السلام، ج 1، ص297.
[8]. سوره فجر، آیه 17و18: «كَلاَّ بَلْ لا تُكْرِمُونَ الْیَتیمَ وَ لا تَحَاضُّونَ عَلى  طَعامِ الْمِسْكینِ».
[9]. عیون أخبار الرضا علیه السلام، ج 1، ص295. «وَ تَصَدَّقُوا عَلَی فُقَرَائِکمْ وَ مَسَاکینِکمْ،..وَ تَحَنَّنُوا عَلَی أَیتَامِ النَّاسِ کمَا یتَحَنَّنُ عَلَی أَیتَامِکمْ».
[10]. همان.« أَیهَا النَّاسُ إِنَّ أَنْفُسَکمْ مَرْهُونَةٌ بِأَعْمَالِکمْ فَفُكّوهَا بِاسْتِغْفَارِکمْ».
[11]. همان.